kutubhona

وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا
– „Ўрмалаган нарса борки, барчасининг ризқи Оллоҳнинг зиммасидадир“, [11:6]
ёки:

إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ
– „Зеро Оллоҳнинг Ўзигина ризқу-рўз бергувчи“. [51:58]

Бундай субути ва далолати қатъий, ҳеч қандай таъвилни қабул қилмайдиган, фақат битта маънони англатадиган оятлардан аёнки, ризқ фақат Оллоҳдан, бошқадан эмас. Алоҳнинг ўзигина раззоқ, ризқ фақат Оллоҳнинг қўлида.

Лекин Оллоҳ ўз бандаларини ҳаракат қилишга буюрди ва уларга ризқ келадиган ҳолатларни бажариш қудратини берди. Демак, улар ризқ келадиган жамики ҳолатларни ўз ихтиёрлари билан бажарадилар. Лекин бу ҳолатлар ризқнинг сабаби эмас, улар ўзларига-ўзлари ризқ топиб ололганлари йўқ. Бу нарса оятлар нассида очиқ келяпти. Балки бу ризқ ҳалол бўладими, ҳаромми, бу ҳолатлар ҳаром ёки мубоҳми, унда ризқ ҳосил бўладими ёки йўқми, бундан қатъий назар, Оллоҳ Таоло ризқлантиряпти. Лекин Ислом мусулмон учун ризқ ҳосил бўладиган жоиз ва жоиз бўлмаган ҳолатларни бажариш кайфиятини баён қилди. Ризқ сабабларини эмас, мулкка эга бўлиш сабабларини кўрсатди ва мулкка эришишни мана шу сабабларга боғлиқ қилди. Ҳар бир киши ризққа шаръий сабаблар билан эга бўлиши лозим. Чунки угина ҳалол ризқ, бошқаси ҳаромдир. Лекин ризқнинг ҳаммаси, ҳалол бўладими, ҳаромми Оллоҳ Cубҳанаҳу ва Таоло тарафидандир.

Битта масала қолди. У - шахснинг ризқи агар фойдаланмаса ҳам, эга бўлган нарсасими ёки унинг ризқи фақат фойдаланган нарсасими? Бунга жавоб шуки, Қуръон оятлари далолат қиладики, инсоннинг ризқи хоҳ ундан фойдалансин, хоҳ фойдаланмасин, ҳар бир эга бўлган нарсасидир. Оллоҳ Таоло айтади:

لِيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الأَنْعَامِ

اللَّهُ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ
– „Оллоҳ Ўзи хоҳлаган кишиларнинг ризқини кенг қилур“, [13:26]

وَمَنْ قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ
– „Кимнинг ризқи танг қилинган бўлса“, [65:7]

أَنفِقُوا مِمَّا رَزَقَكُمْ
– „Оллоҳ сизларга ризқ қилиб берган нарсалардан инфоқ-эҳсон қилинглар“, [36:47]

كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ
– „Сизларга ризқ қилиб берган пок нарсалардан енглар“, [2:57]

وَارْزُقُوهُمْ فِيهَا وَاكْسُوهُمْ
– „Уларни ўша моллардан едириб-кийдиринг“, [4:5]

كُلُوا وَاشْرَبُوا مِنْ رِزْقِ اللَّهِ
– „Оллоҳ берган ризқдан еб-ичинглар“. [2:60]